روشن کننده های نوری

روشن کننده های نوری
 (Optische Aufheller , Optical brightener)

گرایش به زردشدن در بسیاری ازموادوترکیبات آلی دراثر تابش نور (معمولاً)پرانرژی ازمحدوده یووی ویا موجهای کوتاه درطیف قابل رویت، بیشتر به علت تجزیه این ترکیبات می باشد. محصولات حاصل ازاین تجزیه طول موج  های آبی ونزدیک به آبی درطیف را جذب کرده وبه این ترتیب رنگ حاصل به زردی می گراید.حال ودرصورت وجود  ترکیباتی دراین موادکه قادربه جذب نور پرانرژی  باشند، اززردگرائی مورداشاره  به مقدارقابل توجه ای کاسته خواهدشد ودربرخی ازموارد رنگ رویت شده - درصورت  سفیدبودن – (حتی)روشن تر یا "سفیدتر " نیز مشاهده خواهدگردید.
روشن کننده های نوری
اگرنوریووی یا "نورسیاه" بریک تکه کاغذ تابانده شود،کاغذ موردنظرقابل دید نخواهدبود، حال ودرصورتیکه همان تکه کاغذ قبلاً به یک ترکیب "روشن کننده نوری" آغشته گردیده باشد، به رنگ آبی روشن  مشاهده می گردد.
روشن کننده های نوری ترکیباتی  هستند که نور ازمحدوده یووی (UV)وغیرقابل رویت برای چشم انسان باطول موج های (290-400 nm)راجذب می کند. نورخورشید حاوی حدوداً 3تا5 % ازاین طول موج ها  است. بازتاب این امواج الکترومغناطیسی درمنطقه قابل دیدبرای انسان و بصورت فلوئورسنس آبی می باشد.
امیسیون بیش از 100% باعث می گردد که سوژه موردنظر روشن تر یا اصطلاحاً "سفیدترازسفید " ظاهرشود.همچنین نورآبی باعث می گردد که "ته رنگ زرد" نیز به نوعی تحت الشعاء قرارگرفته وحاصل کار سفید(تر)رویت شود.این پدیده همان است که برای دسترسی به آن درگذشته های دور(درایران نیز)از مقداری لاجورد (آولترامارین)درآخرین آب شستشوی البسه وملحفه سفید،استفاده می گردید. یک سطح("کاملاً")سفید حدوداً 80% تابش نورخورشیدرابازتاب می دهد، به طوری که تقریباً کلیه طول موج های طیف را به نسبت مساوی درخوددارد. چشم انسان ولی قادر به دیدن رنگ ها به صورت کاملاً ابژکتیو(عینی)نبوده وافراد مختلف بخصوص زمانی که درنوربازتابیده کم وبیش طول موج های نزدیک به آبی موجودباشد،کالای مورد بحث را -درصورت سفیدرنگ بودن- "سفیدتر" می بینند.واین مهم همان است که به کمک روشن کننده های نوری (به غلط " سفیدکننده های نوری")قابل حصول است.
روشن کننده های نوری موادرنگزا ئی-درصورت محلول بودن درمدیم- هستند (معمولاً)به رنگ زردروشن که درصورت مصرف بیش از دوزاژ لازم، نه تنها اثر مورد اشاره را نداشته، بلکه کم وبیش  رنگ خودرا به محصول می دهند. این ترکیبات همچنین اثرمطلوب را فقط درصورت وجود نور (کافی)ازنوع یووی ازجمله درنورخورشید، داشته ودرصورت تابش نور مصنوعی فاقد یووی، فلوئورسنس آبی موردانتظاررا نشان نمی دهند.
مکانیزم عمل درروشن کننده های نوری
ساختارترکیب پایه در بیشتر روشن کننده های نوری ترانس ستیلبن (trans-Stilben)است که به دلیل وجود اربیتال هائی ازنوع پی (π)درساختار، بصورت مسطح است.
   

 درملکول (اِ)ستیلبن چرخش ملکول از حالت ترانس (پلانار)  با دریافت انرژی ازمنطقه یووی صورت گرفته وترکیب درحالت سیس (ستیلبن)قرارمی‌گیرد. برگشت به حالت اولیه یعنی ترانس ولی(کمی)باکندی صورت می گیردو همزمان انرژی ذخیره شده (جذب)- برای خروج از حالت ترانس-  این بار باطول موج بلندتر (= انرژی کمتر)درمنطقه قابل رویت  پس داده می شود (امیسیون). تفاوت انرژی بین دوحالت با ازدست دادن گرما بالانس می شود.
جمع بازتاب (معمولی)ترکیب ازمنظقه قابل رویت به اضافه بازتاب (مرئی)حاصل از جذب دریووی،عامل روشن تر ظاهرشدن کالای (سفدرنگ)حاوی ترکیب روشن کننده می باشد(تصویراول).
امروزه نزدیک به 400 ترکیب به عنوان روشن کننده نوری به میزان درمجموع 35هزارتن برای مصارف وکاربردهای مختلف درجهان تولید می شود.
 این مقدار تولید، محصولاتی را که تحت عنوان "پیگمنت های روزتاب " (Tagesleuchtpigmente)* عرضه می شود رادربرنمی گیرد.
صنایع موادشوینده
این صنایع یکی از مصرف کننده های اصلی مواد وترکیبات روشن کننده نوری درجهان است. روشن کننده های نوری دربرخی از پودرهای شوینده - اختصاصاً برای البسه ومنسوجات سفید - بین  0.03 تا 0.3 درصد وزنی ماده شوینده راتشکیل می دهد. عمده مصرف این ترکیبات برای صنایع شوینده دراروپا ازدو گروه ازمشتقات ستیلبن (1و2)است که به نسبت 85 به 15 به ترتیب به شرح زیراست .
1- Dinatrium-4,4-bis-[(4-anilino-6-morpholino-1,3,5-triazin-2-yl)amino)]-stilben-2,2-disulfonat
(DAS1),
2- Dinatrium-4,4-bis-(2-sulfostyryl)-biphenyl (DSBP)
*درخصوص پیگمنت های روزتاب درآینده یک پست دروبلاگ خواهم داشت 

*****************************************

کتاب جدید

" علوم وتکنولوژی رنگ، رزین ها "

(برای مشاهده جزئیات، روی عنوان کتاب کلیک کنید)